Como eram punidas as mulheres estupradas ou a pudicitia em Valério Máximo

Palavras-chave: Valério Máximo; feitos e ditos memoráveis; estupro; pudicitia; mulher; exemplum.

Resumo

Propõe-se uma discussão sobre o impacto do estupro na vida das mulheres conforme representado na seção 6.1 dos Feitos e ditos memoráveis, do autor romano Valério Máximo. Para isso, demonstra-se a oposição entre o stuprum e a pudicitia – virtude esperada, majoritariamente, da população feminina –, bem como o conflito de poder entre o estuprador e o paterfamilias, responsável pela vítima. Apresenta-se também a assimetria existente na realidade das vítimas femininas e das masculinas. A análise vale-se do conceito de exemplum, conforme autores antigos, como Cícero e Quintiliano, e modernos, como Rebecca Langlands (2018) e Matthew Roller (2018), dialogando com leis romanas que concernem ao stuprum, principalmente a lex Iulia. Conclui-se que a mera perspectiva de perda da pudicitia leva a algum tipo de punição – normalmente à morte – também da mulher, alvo da violência. Percebe-se que as vítimas masculinas tendem a ser representadas como dignas de proteção e vingança, seja por meios legais, seja pelo assassínio do estuprador. Por outro lado, nota-se que, em relação às mulheres, a morte é vista como uma opção melhor do que a desonra, de modo que elas se suicidam, demonstrando sua uirtus, ou são mortas pelo paterfamilias, que resguarda, assim, o nome de sua família.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

Caldwell, L. (2015). Roman girlhood and the fashioning of femininity. Cambridge University Press.

Canela, K. C. (2012). O estupro no direito romano. Cultura Acadêmica.

Cícero, M. T. (2014). Discussões tusculanas. (B. F. Basseto, Trad.). Edufu.

Cícero. (2018). Orator. O orador. In A. N. Viccini. Como fazer um orador. Tradução e estudo do Orator de Cícero (pp. 61-185) [Dissertação de Mestrado, Universidade de São Paulo].

Dixon, J. E. (2012). The language of roman adultery [Tese de Doutorado, University of Manchester]. https://pure.manchester.ac.uk/ws/portalfiles/portal/54531574/FULL_TEXT.PDF

Herênio Modestino. (1928). Digesto. In T. Mommsen, Corpus Iuris Ciuilis: Institutiones Digesta. Weidmann. https://archive.org/details/corpusIurisCivilisT1InstitutionesDig/page/n11/mode/2up

Kulawiak-Cyrankowska, J. (2019). The death penalty, the “Marriage Penalty” and some remarks on the utility of Senecan research in the study of Roman Law. Studia Iuridica, 80, 197-214. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.4800

Langlands, R. (2006). Sexual morality in Ancient Rome. Cambridge University Press.

Langlands, R. (2018). Exemplary ethics in Ancient Rome. Cambridge University Press.

López Moreda, S., Harto Trujillo, M. L., & Villalba Álvarez, J. (2003). Introducción, traducción y notas. In Valerio Máximo. Hechos y dichos memorables (p. 7-79, S. L. Moreda, M. L. H. Trujillo, & J. V. Álvarez, Introd. Trad. E notas). Gredos.

Madeira, E. M. A. (2006). Advogadas romanas republicanas. Revista da Faculdade de Direito, 101, 87-107. https://revistas.usp.br/rfdusp/article/view/67700

Nguyen, N. L. (2006). Roman rape: an overview of Roman rape laws from the Republican Period to Justinian’s Reign. Michigan Journal of Gender & Law, 13(1), 75-112. https://repository.law.umich.edu/mjgl/vol13/iss1/3

Pavón Torrejón, P. (2008). Valerio Máximo y la asimetría sexual en la severidad del castigo. Latomus, 67(3), 679-691. http://www.jstor.org/stable/41547548

Plutarch. (1931-1936). Moralia: with an english translation by Frank Cole Babbitt. Harvard University Press; William Heinemann.

Pontes, J. S. (2021). O exercício do horror: modelos de teatralidade trágica nos Excerpta Declamationum de Calpúrnio Flaco e nas Declamationes Minores de Pseudo-Quintiliano [Tese de Doutorado, Universidade Federal de Juiz de Fora]. https://repositorio.ufjf.br/jspui/handle/ufjf/13528

Quintiliano. (2015). Instituição oratória (B. F. Bassetto, Trad., apres. e notas). Unicamp.

Roller, M. B. (2018). Models from the past in Roman culture: a world of exempla. Cambridge University Press.

Silveira, M. D. (2006). A imagem feminina na Moralia: heroísmo e outras virtudes [Dissertação de Mestrado, Universidade de São Paulo].

Skidmore, C. (1996). Introduction. In C. Skidmore. Practical ethics for Roman gentlemen: the work of Valerius Maximus (p. 11-7). Liverpool University Press. http://www.jstor.org/stable/j.ctt5vjfqq.5.

Tito Lívio. (1999). Lucrécia; Virgínia. In M. G. Novak, M. L. Neri, & A. A. Peterlini (Org.), Historiadores latinos: antologia bilíngue (p. 104-123, A. A. Peterlni, Trad.). Martins Fontes.

Ulpiano. (1928). Digesto. In T. Mommsen, Corpus Iuris Ciuilis: Institutiones Digesta. Weidmann. https://archive.org/details/corpusIurisCivilisT1InstitutionesDig/page/n11/mode/2up

Valerius Maximus. (1966). Factorum et Dictorum Memorabilium: libri nouem (2nd ed., K. F. Kempf, Edition). Teubner.

Woodcut Illustration of Chiomara, wife of Orgiagon of Galatia - Penn Provenance Project.jpg. (2024). Wikimedia Commons. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Woodcut_illustration_of_Chiomara,_wife_of_Orgiagon_of_Galatia_-_Penn_Provenance_Project.jpg&oldid=882978720.

Publicado
2025-06-05
Como Citar
Mello, J. F., & Miotti, C. M. (2025). Como eram punidas as mulheres estupradas ou a pudicitia em Valério Máximo. Acta Scientiarum. Language and Culture, 47(2), e73230. https://doi.org/10.4025/actascilangcult.v47i2.73230
Seção
Literatura

 

0.1
2019CiteScore
 
 
45th percentile
Powered by  Scopus

 

 

0.1
2019CiteScore
 
 
45th percentile
Powered by  Scopus